اخلاق مدیریت

اخلاق مدیریت

واژه «مدیریت» در متون اسلامی نیامده، ولی از اصطلاحاتی؛ مانند امامت ، امارت ، ولایت ، سیاست ، ریاست ، سیادت و... استفاده شده که مفهوم مدیریت از آنها فهمیده می‌شود

اعتقادات اسلامی مثلثی است که سه ضلع دارد

اصول – فروع – اخلاق- مدیریت نیز نیازمند احراز سه نوع توانایی و قابلیت است:

دانش، مهارت و اخلاق.

- اخلاق یعنی امانت داری ،ایثار، انفاق ،احسان ،استقامت ،امید، اخلاص احترام گذاشتن، اطعام، انتقاد پذیری ،بردباری ، بخشش دیگران ، بلند همتی، - پرهیزگاری

- تواضع – توبه ، تانی ، تدبیر ، تزکیه ، ترس از خدا – تعاون ، تفکر ، تقوا ، توکل ، تهور

- جد و جهد ، جهاد با نفس-

- حق الله – حق الناس ، حکمت ، حلم ، حیا

- خشوع – خوف و رجا ، خوسازی

• درستکاری ، دوری از رذائل اخلاقی ، دعا
• ذکر- راستگویی ، ریاضت نفس-
• زهد -سکوت
• شجاعت ، شرح صدر، شکر
• صبر ، صداقت ، صله رحم
• ظاهر و باطن یکی بودن
• عبادت عزت نفس عزم عفو علم عیب پوشی
• غلبه بر نفس
• فضیلت ها ی اخلاقی
• قناعت ، قدر دانی
• کمک به دیگران
• محبت ، مراقبه ، مشورت
• نظم ، نظافت ، نقد پذیری ، نماز
• وظیفه شناسی -همت بلند -یقین

نیرو سرمایه است- به نیروهای فعال، متعهد، کاربلد و خلاق به چشم یک سرمایه نگاه کنید حفظ نیروهای خوب است -. کارمندی که شرافت کاری بالا دارد، به کا و هدف خود متعهد و پایبند است و برای آن ارزش قائل است و به پیشرفت خود و مجموعه اش می اندیشد حفظ این نیروها یعنی کمک به حفظ بقا و پیشرفت مجموعه و سرعت بخشیدن به رشد و توسعه آن مجموعه.

1- ارتباط خوب: مدیران نیز مانند تمام نقش‌ها در محل کار باید بتوانند به بهترین شکل با دیگران ارتباط برقرار کنند.

2- شرح صدر، یعنی وسعت روح و بلندی فکر و گسترش افق عقل- شرح صدر آمادگی روحی انسان برای پذیرش حقّ است، به طوری که هر مطلب و پیشنهاد حقّی را بپذیرد و در برابر هر اعتقاد صحیحی تسلیم گردد.آستانه تحملش بالا باشد = آرامش

در مقابل شرح صدر، « ضیق صدر » و « سنگدلی » قرار دارد که نشانه عدم آمادگی روحی انسان برای پذیرش حق است.

شرح صدر، قدرت روحی و دریا دلی است حضرت موسی (علیه السلام) پس از آن‌که از جانب خداوند برای نجات قوم بنی اسرائیل مأموریت یافت، گفت:«رَبِّ اشْرَحْ لی‌ صَدْری‌»طه 25

پروردگارا! سینه‌ام را گشاده کن.

قرآن کریم این نعمت بزرگ را به رسول خدا (صلی الله علیه وآله) یادآور می‌شود:«الَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ».انشراح 1

امام علی (علیه السلام) نیز شرح صدر را ابزار ضروری مدیریت دانسته، می‌فرماید الَةُ الرُّیاسَةِ سِعَةُ الصَّدْرِ:«ابزار ریاست، سعه صدر است» نهج البلاغه جکمت 166 یک مدیر موفق آرامش خودش را تحت هر شرایطی حفظ می‌کند و از کوره در نمی‌رود- شیطان 3 جاسراغ انسان میاد إِذَا غَضِبْتَ وَ اذْكُرْنِي إِذَا حَكَمْتَ بَيْنَ اثْنَيْنِ وَ اذْكُرْنِي إِذَا كُنْتَ مَعَ امْرَأَةٍ خَالِياً لَيْسَ مَعَكُمَا

3- انضباط اداری‌

« انضباط » به معنای سامان گرفتن، نظم داشتن، ترتیب، درستی، آراستگی و عدم هرج و مرج به کار رفته است.

و منظور از «انضباط اداری»؛ رعایت قوانین ، مقررات، آیین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های اداری است

و برخی مصادیق آن عبارت است از:حضور به موقع در محل کار، ترک نکردن محل کار بدون اطلاع مافوق، حضور به موقع در جلسات، پرهیز از اتلاف وقت، رعایت سلسله مراتب اداری، انجام به موقع وظایف محوّله، بالا بردن کارآیی سازمان، استفاده صحیح از اموال.

لزوم نظم و ترتیب در کارها؛ در زندگی جمعی و سازمانی بیشتر خودنمایی می‌کند؛ زیرا در محیط کار جمعی، اگر نظم و قانون حاکم نباشد، هرج و مرج پیش خواهد آمد و در مدت کوتاهی، روحیه و کارآیی افراد به صفر خواهد رسید و در نهایت چنین سازمانی از هم می‌پاشد.

4- قدرشناسی و ارج‌گزاری‌

قدردانی و سپاس‌گزاری از کسانی که به او نیکی کرده‌اند، لازم و ضروری است و هر چه نعمت و خدمت و خوبی بهتر و بیشتر باشد، قدردانی بیشتری را می‌طلبد، چنان‌که جایگاه احسان کننده نیز در کیفیت سپاس‌گویی مؤثّر است.

امام سجاد (علیه السلام) می‌فرماید:« روز قیامت ، خداوند از یکی از بندگانش می‌پرسد؛ آیا سپاس فلانی را گفتی؟ پاسخ می‌دهد:خدایا! من سپاس تو را به جای آوردم. خداوند می‌فرماید؛ چون شکر او را به‌جا نیاوردی، سپاس مرا نیز نگفته‌ای! سپس امام(علیه السلام) فرمود:«شاکرترین شما نسبت به خدا، سپاس‌گزارترینتان نسبت به مردم است».

خصلت قدردانی باید به صورت یک «ملکه» در یک مدیر تجلی کند، به‌گونه‌ای که خدمت هیچ‌کس، بدون پاداش -گرچه زبانی- نماند و حتی پس از عزل، جابه‌جایی و یا درگذشت کارکنان مجموعه، فراموش نشود. دو نمونه از سیره بزرگان دین در این زمینه بیان می‌شود:

الف. محمد بن ابی‌بکر ، از یاران و شیعیان واقعی امام علی(علیه السلام) بود که مدتی ولایت مصر را به عهده داشت و در نبرد با نیروهای معاویه به شهادت رسید. امام(علیه السلام) با شنیدن خبر شهادت محمد، طی نامه‌ای به عبدالله بن عباس نوشت:

«محمد بن ابی‌بکر - که رحمت خدا بر او باد- به شهادت رسید. ما این مصیبت را به‌ حساب خدا می‌گذاریم؛ او فرزندی خیرخواه، کارگزاری پرتلاش، شمشیری برنده و ستونی پابرجا و بازدارنده بود».

ب. عمر بن ابی سَلَمه، از سوی امیر مؤمنان علی (علیه السلام) مدتی استاندار بحرین بود. وقتی امام(علیه السلاک) او را عزل و نعمان بن عجلان را به جایش منصوب کرد، طی نامه‌ای از او چنین تقدیر کرد:«تو نیکو حکومت کردی و امانتداری نمودی؛ اینک بدون هیچ‌گونه دلخوری و سرزنش و اتّهامی، نزد ما بازگرد».

سپاس‌گزاری مدیر از افراد زیردست و همکار، ممکن است به شکل مادّی و معنوی، حضوری و غیابی، کتبی و شفاهی و غیره صورت پذیرد و هرگونه تقدیر و تشویق به مقتضای حال و صلاحدید مدیر انجام گیرد. بر این اساس، امکان دارد برخی از انواع تقدیر، اولویت داشته باشد یا مدیر از اعمال برخی از آنها معذور باشد. به فرموده حضرت علی(علیه السلام):«هرگاه دستت از جبران -اعمال و قدردانی عملی‌- کوتاه شد، با زبانت سپاسگزاری کن

5- تغافل با ایجاد روابط صمیمانه انسانی

‌رفتار انسانی و محترمانه از مدیران -در هر سطحی- بیشتر مورد انتظار است؛ زیرا مدیر به دلایل گوناگونی، بر زیردستان برتری یافته و در جایگاهی قرار گرفته که اگر به وظیفه اجرایی و انسانی خویش عمل نکند، به‌ احتمال فراوان، مجموعه تحت امرش، از هم گسیخته و به اهدافش نخواهد رسید

قرآن مجید به رهبر بزرگ اسلام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)- که در رأس هرم مدیریت قرار دارد- می‌فرماید: فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ «از آنان در گذر و صرف ‌نظر کن که خدا نیکوکاران را دوست دارد». [مائده 13]

همچنین به پدران- که عنوان سرپرست و مدیریت خانواده را دارند- چنین سفارش می‌کند:«اگر -از اهل خانه‌- درگذرید و صرف ‌نظر کنید و آنان را ببخشید -بهتر است-؛ زیرا خداوند بسیار بخشنده و مهربان است». تغابن 14 [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ]

امام علی(علیه السلام) در عهدنامه حکومتی خود با صراحت بر این موضوع تصریح کرده، می‌فرماید وَأَشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِيَّةِ، وَالْـمَحَبَّةَ لَهُمْ، وَاللُّطْفَ بِهِمْ، وَلاَ تَكُونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعاً ضَارِياً تَغْتَنِمُ أَكْلَهُمْ، فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَكَ فِي الدِّينِ، وَإمّا نَظِيرٌ لَكَ فِي الْخَلْقِ يَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ، وَتَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ،يُؤْتَى عَلَى أَيْدِيهِمْ فِي الَعَمْدِ وَالْخَطَاَ، فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِكَ وَصَفْحِكَ مِثْلَ الَّذِي تُحِبُّ أَنْ يُعْطِيَكَ اللهُ مِنْ عَفْوِهِ وَصَفْحِهِ، فَإِنَّكَ فَوْقَهُمْ، وَ وَالِي الاَْمْرِ عَلَيْكَ فَوْقَكَ، وَاللهُ فَوْقَ مَنْ وَلاَّكَ!:«دل خویش را از مهربانی و عشق و علاقه به مردم، پُر کن و بسان درّنده‌ای نباش که خوردنشان را غنیمت شماری! چه این‌که مردم دو دسته‌اند؛ یا برادر دینی تو هستند یا همسان تو در آفرینش؛ که از هر دو دسته، گاه و بیگاه و به علل گوناگون -به عمد یا به‌ سهو- خطاهایی سر می‌زند، در چنین مواردی، از ایشان درگذر و از خطایشان صرف ‌نظر کن، چنان‌که دوست داری خدا با تو چنین کند. تو اینک مافوق آنان هستی و ولیّ امر، بالا دست تو و خدا نیز بالاتر از ولیّ امری است که تو را منصوب کرده است».

امام صادق (علیه السلام) نیز در سخن جامعی به همگان چنین سفارش می‌کند:«با همدیگر ارتباط برقرار کنید، نیکی و مهربانی نمایید و برادران نیکوکار باشید همان‌گونه که خدای بزرگ فرمانتان داده است». کافی ج 2 [تَوَاصَلُوا وَ تَبَارُّوا وَ تَرَاحَمُوا وَ كُونُوا إِخْوَةً بَرَرَةً كَمَا أَمَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.]

آل عمران 159فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ .

6-مسئولیت پذیر: از آنجایی که مدیران وظایف گوناگونی دارند که باید تمام آنها را انجام دهند، و وظایف خود را در اولویت قرار دهند و بر آنچه باید برای شرکت انجام شود، تمرکز کنند.

7- انگیزه: به عنوان یک مدیر، شما نه تنها مسئول هدایت تیم خود خواهید بود بلکه باید کاری کنید که تیم بهترین عملکرد خود را به نمایش بگذارد. انرژی بدهید و انرژی دریافت کنید. انگیزه بدهید و انگیزه بگیرید. این کار سختی نیست. افراد را باتوجه به کوشش و تلاش و همچنین در نظر گرفتن توان شان تشویق کنیم. اگر احیانا کاستی و کوتاهی یا کم کاری سهوی از کارمندان به چشم خورد سیاست تشویقی خود را به کار ببرید و به کارمندان گوشزد کنید که تلاش آن ها در جهت پیشرفت خود و سازمان موثر تا چه اندازه موثر است

8- تفویض وظایف: به عنوان یک مدیر موفق باید بتوانید تقسیم کار را در شرکت و تیم‌ها به درستی انجام دهید و کار هر فرد را به خوبی برای او توضیح دهید.

9- فروتنی: اینکه یادتان باشد شما هم در واقع یک کارمند هستید مانند سایر کارمندان، اگر شما خوب هستید دیگران هم مانند شما هستند، اگر شما باهوش هستید، و یا هر چیز دیگری که فکر می کنید برای شما یک امتیاز به حساب می آید تا از آن طریق نسبت به کارمندان اعمال قدرت کنید همه را باید دور بریزید و در کنار کارمندان تان به خوبی کار کنید. شما فقط مسئولیت سنگین تری دارید تنها امتیاز شما نسبت به کارمندان تان هنر مدیریتی شماست و دیگر هیچ!

10- شرافت و و جدان کاری

راز چهارم از رازهای یک مدیر موفق این است که یک ابتدا در خود و سپس در کارمندان اخلاق حرفه ای و شرافت کاری را نهادینه کنیم. اینکه بدون حضور یک رئیس و مسئول بخش به صورت خود انگیخته و از سر رغبت و وفاداری به حرفه کار و وظایف را به درستی انجام دهند و نیازی به حضور ناظر و نگهبان نباشد تا از سر ترس یا تکلیف و صرفا جهت دریافت تشویق و مزایا و موارد این چنینی وظایف شان را به بهترین شکل انجام دهند. لذت بردن از انجام کار را در افراد نهادینه کنید همچنان که محیطی فراهم آورید که از بودن در آن لذت ببرند و به خود و شما افتخار کنند. این هم از آن رازهای مهم و در واقع شاه کلید موفقیت می تواند باشد.

در حیطه مدیریت؛ کم‌کاری ، چاپلوسی ، حسادت ، حق کشی ، بی‌قانونی ، تقدیم رابطه بر ضابطه، ستم به فرودستان، جفای به فرادستان، تسامح و سهل‌انگاری و هرگونه خلاف دیگر، مخالف با هر وجدان آگاهی است و نباید به وقوع بپیوندد.

عوامل گوناگونی، در شرایط و افراد مختلف، سبب تضعیف، انزوا و وارونه شدن وجدان می‌گردد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از :ضعف ایمان ، پیروی از خواسته‌های نفس اماره ، و ریاست‌طلبی